Klimaatbeheersing op maat in Gare Maritime

Klimaatbeheersing op maat in Gare Maritime

Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument

Met de renovatie en transformatie van het Gare Maritime kreeg Brussel er een ‘stad in de stad’ bij, met kantoren en winkels aan een inpandige groene boulevard. De renovatie door architect Jan De Moffarts en Bureau Bouwtechniek zette in op behoud van het historische gebouw. Bij de BREEAM-‘excellent’ transformatie tot werk- en winkelpand door Neutelings Riedijk architecten stonden circulariteit en demontabiliteit voorop. Aan de gevels kreeg Gare Maritime grootformaat doekzonwering en dimbaar glas.

280 meter lang, 140 meter breed en meer dan 25 meter overspanning: het vroegtwintigste-eeuwse Gare Maritime in Brussel is een fors gebouw. Fors, maar allerminst potig: het voormalige goederenstation naar ontwerp van spoorwegingenieur Frédéric Bruneel bestaat uit rank staal, gelardeerd met art-nouveau-ornamenten, en heel veel glas. Bruneel ontwierp met dat staal en glas een utiliteitsgebouw met zeven geschakelde hallen uit boogspanten – drie grote hallen met een spanwijdte 26 meter, geflankeerd door vier kleinere hallen van 12 tot 16 meter breed. In het volume zijn vier bakstenen panden geïntegreerd. Een eeuw functioneren als goederenstation liet in Bruneels ontwerp flinke gebruikssporen achter. De nieuwe eigenaar, projectontwikkelaar Extensa vroeg architect Jan De Moffarts en Bureau Bouwtechniek om de staalstructuur, de gevels en het dak van het industriële monument te renoveren. Uitgangspunt was het herstel van de oorspronkelijke constructie, structuur en compositie van Bruneels ontwerp, gecombineerd met ingrepen die het gebouw aanpassen aan hedendaagse eisen.

Mechanische ramen
Zo kreeg Gare Maritime aan de gevels 400 vierkante meter en in de zinken daken nog eens 1200 vierkante meter mechanisch gestuurde ramen. Daarmee voldeed het gebouw weer aan de Belgische eisen voor ventilatie en ‘ontroking’. De schil werd geïsoleerd zonder afbreuk te doen aan de erfgoedwaarde, zo stelt renovatiearchitect De Moffarts op de website van zijn bureau JDMA: “Het vertrekpunt is de reconversie van het oude goederenstation waarbij de originele materie maximaal geherwaardeerd wordt. Materialen worden ter plaatse hergebruikt. Het nieuwe programma wordt integraal in een demonteerbare houtbouw opgetrokken.” Dat maakt de aanpak van Gare Maritime uitermate circulair, aldus De Moffarts.

Stad in een stad
De renovatie van De Moffarts en Bureau Bouwtechniek diende Neutelings Riedijk architecten als vertrekpunt voor de transformatie van Gare Maritime tot ‘stad in een stad’ met 45.000 vierkante meter kantoorruimte en winkels, gehuisvest aan de randen van het gebouw. Zo hield Neutelings Riedijk de drie middelste hallen vrij en vulde deze grote, hoge ruimte in met een centrale boulevard met borders met planten en bomen. Die boulevard vormt samen met vijf dwarsstraten en enkele pleintjes de ‘stad in een stad’.
Kantoren en winkels bracht Neutelings Riedijk architecten onder in drie lagen hoge remontabele paviljoens in kruishout (cross laminated timber, CLT) die volledig vrij van de historische staalconstructie staan. De twee onderste lagen hebben eikenhouten kozijnen en balkons met borstweringen van eikenhouten latten. De twee bovenste verdiepingen hebben gevels met metalen kozijnen, gekoppeld aan het dak. Prefabricage en droge afbouw van de kruishoutconstructie maakten een korte bouwtijd mogelijk. De constructie is daarnaast demontabel en modulair.

Eikenhouten kozijnen
Webo uit Rijssen engineerde, produceerde en leverde de 2400 eikenhouten kozijnen en balustrades voor Gare Maritime, alles bij elkaar 75.000 strekkende meter. Webo werkte daarbij (in BIM) samen met Neutelings Riedijk architecten, MBG en Bureau Bouwtechniek en stuurde het hele productieproces aan.
Het is de tweede keer dat Webo eikenhouten kozijnen ontwikkelde voor een project van Neutelings Riedijk. In 2013 paste het bedrijf al eens eikenhouten kozijnen toe in het Stadhuiskwartier van Neutelings Riedijk in Deventer. Destijds was de wens om binnen en buiten eikenhouten kozijnen te plaatsen. Voor de buitentoepassing stelde Webo een ontwikkeltraject voor een transparante coating op, met onder meer SKH en Drywood Coatings. In Brussel gaat het om een binnentoepassing van eikenhouten kozijnen en balustrades, van een groter formaat dan in Deventer. In Brussel meten de kozijnen zeven tot negen vierkante meter, voorzien van grote glasvlakken, die vanwege de winkelfunctie helder moeten zijn en niet mogen weerkaatsen.

Doekzonwering
Om in Gare Maritime oververhitting te voorkomen, zijn de grote glaspartijen aan één van de langsgevels voorzien van windvaste doekzonwering. Renson produceerde voor de 280 meter lange gevel van Gare Maritime in totaal 1750 vierkante meter doekzonwering, in grootformaat screens van 36 vierkante meter (zes bij zes meter). Om het uitzicht te vrijwaren en kosten te beperken, vroeg projectontwikkelaar Extensa om screens die de grote raampartijen in één stuk overbruggen. Renson ontwikkelde voor Gare Maritime op basis van hun bestaande Fixscreen doekzonwering een grootformaat doek dat steeds vijf ramen overspant. Het maatwerk betreft het formaat, de doekrol, de motor, de bevestiging en de beugels, plus het architecturaal concept, licht conceptadviseur Stefaan Lammens van Renson toe: “Het gaat om doorontwikkeling van een bestaand product, met als insteek om de impact aan de gevel zo beperkt mogelijk te houden. Het grote formaat heeft als voordeel dat er minder geleiders op de profielen in de gevel nodig zijn – anders dan bij het in rijen naast elkaar plaatsen van kleinformaat zondoekwering. De grote screens brengen rust aan de gevel.”


Bij de ontwikkeling van de screens was het beperken van de impact aaBij de ontwikkeling van de screens was het beperken van de impact aan de gevel een van de uitdagingen.

Het weegt wat het weegt
Vanwege het gewicht van de screens (120 kilo) ontwikkelde Renson speciale beugels. De doekrol kreeg een projectgebonden afmeting en een hogere stijfheid. Het gebruikte doek is standaard, maar voorzien van naden die zijn ingelast in verband met de maat van de screens. Die maat – en de hoge plaatsing aan de gevel – vereiste speciale motoren en doeken die een grotere windlast aankunnen. Gewichtsreductie was geen item bij het ontwerp van de grootformaat screens, aldus Lammens: “Nee, het weegt wat het weegt. De massa van het doek is 600 gram per vierkante meter.” Gemonteerd werden de screens door Suncomfort, een vast partnerbedrijf van Renson. Lammens: “De doekrollen zijn op een stelling getrokken en manueel bevestigd. Dit was een hele operatie, gezien de afmetingen, het gewicht, de hoogte en de hellende daken.”


De windvaste doekzonwering van Renson bestaat uit grootformaat screens van 36 vierkante meter (zes bij zes meter).


De plaatsing hoog aan de gevel vereiste de inzet van speciale motoren voor de bediening van de screens en doeken die een grote windlast kunnen weerstaan.

Dimbaar glas
Behalve grootformaat doekzonwering, opteerde opdrachtgever Extensa voor dimbaar glas om de warmtelast te beteugelen. Glasleverancier Halio leverde voor Gare Maritime 1633 vierkante meter geïsoleerd tripelglas met Low E-coating, gevat in smalle stalen kozijnen en aangestuurd via sensoren. In drie minuten tijd verspringt het transparante glas naar maximale verduistering. Het dimbare glas van Halio is geïnstalleerd op de begane grond – volgens Extensa zou een mechanische zonwering hier de transparantie van de glasgevels te veel geweld aandoen. Bovendien past dimbaar glas in de duurzaamheidsstrategie van de ontwikkelaar, die in Gare Maritime streefde naar materiaalreductie en een positieve CO2-voetafdruk, aldus Halio.

 
Het dimbare glas van Halio verspringt in drie minuten tijd van transparant naar maximale verduistering.

Energieneutraal gebouw
Gare Maritime is een energieneutraal gebouw. De energie wordt ter plaatse hernieuwbaar opgewekt: warmte en koude door geothermie, elektriciteit door zonnepanelen. Er wordt in het hele complex geen gebruik gemaakt van fossiele brandstoffen voor verwarmen of koelen. De gebouwschil is aangepast om zo weinig mogelijk energie te verliezen en tegelijk zoveel mogelijk te profiteren van natuurlijk daglicht. De doekzonwering en het dimbare tripleglas dragen bij aan de energiezuinigheid. D
elen van de glasgevels hebben zonnecellen, de daken zijn voorzien van 16.000 vierkante meter aan zonnepanelen.

 

Renovatie en transformatie Gare Maritime, Brussel
Opdrachtgever Extensa
Renovatie JDMA en Bureau Bouwtechniek
Transformatie Neutelings Riedijk architecten
Producent kozijnen WEBO
Producent doekzonwering Renson
Glasproducent Halio

Dit artikel staat in de rubriek "Dossier Circulair" in de Raam en Deur editie februari 1-2021.
Tekst
Hans Fuchs Beeld Renson; Halio Glass

Hier uw advertentie?
Bel +31 (0)73 503 35 44.