Het eerste perron en de aangrenzende ruimtes van het Centraal Station van Amsterdam zijn in oude glorie hersteld. Een niet onbelangrijk deel van de uitstraling van weleer is te danken aan de inspanningen van Van Wijk Houtindustrie in Amsterdam. Wat hebben ze gedaan? Wat is de uitdaging bij dit werk? En hoe zijn ze aan de opdracht gekomen?

Op 11 mei zijn de gerestaureerde Wachtkamer 3e klasse en de historische gangen bij het eerste perron van Amsterdam CS feestelijk geopend. Tegelijkertijd werden twee nieuwe trappen vanuit de centrale hal naar de horeca aan het eerste perron in gebruik genomen. Via deze opgang kunnen ook bezoekers zonder reisbewijs voor de trein het perron bereiken. Onder de genodigden voor de feestelijke opening bevonden zich Han en Jeroen Van Wijk. Vader en zoon geven leiding aan Van Wijk Houtindustrie en zij hebben de restauratie van het houtwerk en de productie van houten replica’s voor hun rekening genomen. Dat wil zeggen, ze maakten lambriseringen, omkastingen van de verwarming, deuren, kozijnen, omlijstingen en ornamenten. Kortom: de reconstructie van de binnenruimten aan perron 1 zoals die tussen 1881 en 1889 volgens het ontwerp van architect Pierre Cuypers gestalte gekregen. Veel van de details waren in de loop der tijd, met name in de jaren zestig , om redenen van efficiëntie verwijderd of verdwenen achter verlaagde plafonds. Gelukkig documenteerde Cuypers zijn ontwerpen altijd zeer gedetailleerd. Dankzij archiefonderzoek en dankzij bewaard gebleven delen kon een nauwkeurige reconstructie gemaakt worden. Hoe is Van Wijk te werk gegaan? Met andere woorden: hoe hebben ze de archiefkennis omgezet in de praktijk? Want weten hoe de panelen in de deuren en de ornamenten er uitzien is nog wat anders dan ze precies namaken.

Grondige kennis en goed gereedschap
Han van Wijk: “Het vervaardigen van het kraalwerk in de houten lambrisering is betrekkelijk eenvoudig. Dat kan in principe ieder houtverwerkingsbedrijf met een freesmachine. Je laat freesbeitels op maat maken, want het negentiende-eeuwse kraalwerk is toch anders dan wat je nu kunt maken met standaard beitels. Vervolgens frees je de kralen in de planken. Simpel. Anders ligt het met de meer complexe ornamentversieringen als de eikenhouten leeuwenkoppen of de welvingen in de deurpanelen. Dat kunnen maar enkele bedrijven in Nederland. Het vergt namelijk een grondige kennis van het materiaal – in dit geval spint- en kwastvrij eikenhout. Verder moet je over de juiste gereedschappen beschikken en deze ook nog kunnen hanteren.” De leeuwenkoppen zijn gemaakt op een cnc-freesmachine aangestuurd door software die Van Wijk speciaal voor deze opdracht heeft aangeschaft. Han van Wijk: “Zo is het ons gelukt identieke leeuwenkoppen te maken. Aansluitend moet je ze nog handmatig nabewerken. Het eikenhout diende overigens spint- en noestvrij te zijn, omdat het afgewerkt moest worden met een transparante laklaag.”

Feiten en cijfers
De restauratie omvatte behalve houtwerk, ook metselwerk, werken in zandsteen, schilderwerk. Daarbij geeft NS de volgende weetjes.
• 10 maanden duurde de restauratie.
• 10 procent van de werkzaamheden is ’s nachts uitgevoerd.
• 12.000 manuren metsel-, stuuk- en voegwerk.
• Het zandsteen komt uit dezelfde groeve in Bad Bentheim waaruit Cuypers in 1880 het zandsteen haalde.
• Voor het bakken van de profielstenen is gezocht naar de exacte samenstelling van de klei als destijds bij de bouw is gebruikt.
• 40 ton kalkmortel is verwerkt door metselaars, stukadoors en voegers.
• 44 kleuren zijn gebruikt om decoraties te reconstrueren.
• 18 sjablonen zijn gebruikt voor de decoraties.
• 8 dagen is per arcadeboog (3 in totaal) gewerkt aan de okerkleurige bladdecoraties.
• Op diverse plekken in de gevel zijn nog vervuilingen van de oude kolengestookte stoomtreinen te zien.
• NS Stations kreeg een restauratiesubsidie van de provincie Noord-Holland voor de renovatie en restauratie van de voormalige Wachtkamer 3e klasse en de corridors aan het eerste perron.

Vertrouwen
Bij de verstrekking van dit soort opdrachten speelt volgens Van Wijk vertrouwen een belangrijke rol. De hoofdaannemer heeft doorgaans weinig kennis van het houtbewerkingsvak en daarom schakelt deze een specialist in. Maar niet elke specialist kan in de eredivisie meedraaien en dat is wel een vereiste bij een dergelijke restauratie. Hoe is hoofdaannemer Kondor Wessels Amsterdam te werk gegaan bij de selectie van de partners? Han van Wijk: “We zijn gevraagd omdat we al vaker hebben samengewerkt met de mensen uit het team van de hoofdaannemer. Ze
weten dus wat we kunnen. De enige eis de we hebben meegekregen was: de oorspronkelijke staat zo dicht mogelijk benaderen. En als ze ons inschakelen dan weten ze dat we – en dat zeg ik zonder borstklopperij – alles in het werk stellen om de reproductie optimaal te maken. Ook al moeten we een extra investering plegen voor – zoals in dit geval – de software. Zo’n relatie is puur gebaseerd op vertrouwen. Maar wel vertrouwen dat we verdiend hebben op eerdere werken.”

Samenwerkingsteam
Voor deze opdracht heeft NS samengewerkt met aannemer Kondor Wessels Amsterdam (VolkerWessels), BOAG Advies en Management, BCA/Merk X, Tak Architecten, Venema Restauratie,
Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL), Van Wijk Houtindustrie en Schulte & Lestraden.

Tekst: Arie Gevers
Beeld: Kees Jan Bakker en Jan van Dalen