Bouwteam SUPERLOCAL tilt circulair bouwen naar hoger niveau

Bouwteam SUPERLOCAL tilt circulair bouwen naar hoger niveau

Hergebruik 2.0

Elk bouwdeel en elk materiaal uit de sloop beoordelen op zijn circulaire kwaliteit; ook kozijnhout gaat door die mangel. Dat gebeurt bij Superlocal, de herinrichting van een buurt in Kerkrade. Architect, aannemer en sloper zijn gelijkwaardige partners. En ook de kozijnleverancier doet een flinke circulaire duit in het zakje, legt projectleider Martijn Segers uit.

Circulariteit is ontegenzeggelijk een hype op de golven waarvan een duurzaam punt gemakkelijk te scoren is. Voer voor marketeers. Maar een vluchtige hype zijn de circulaire bouwplannen van woningcorporatie HEEMwonen in Kerkrade allerminst. Vijf jaar geleden zijn de eerste plannen voor de transformatie van 300 gedateerde appartementen in drie hoogbouwflats in de Kerkraadse buurt Bleijerheide gestart – een vierde is direct in 2012 al gesloopt. Dat gebeurde bij de brainstormsessies aan een van de zogeheten transitietafels. De focus was direct duidelijk: hergebruik van materialen die vrijkomen bij de sloop. Die plannen van HEEMwonen waren er al nog voordat TNO in opdracht van de regering het eerste beleidsonderzoek naar circulaire economie had afgerond (2013). De corporatie is dus eerder een trendsetter dan een volger van een hype.

Drie R’s
Projectleider Martijn Segers van HEEMwonen: “De bouwsector is een grootgebruiker van primaire grondstoffen, een energieslurper en grootproducent van afval. We wilden samen met de gemeente Kerkrade een statement maken door te zeggen: het kan en moet anders met de drie resterende flatgebouwen. Voordat we de eerste ervan begonnen te slopen hebben we een proefgebouwtje gemaakt van de vrijgekomen sloopmaterialen (fase 1). Een tweede flat gaan we circulair slopen en van die materialen maken we vier proefwoningen (fase 2, start dit najaar). En we gaan via track and trace op de voet volgen waar de overige sloopmaterialen via de lokale recycleketen belanden, om een beter inzicht te krijgen in de bouwafvalstromen. Als het gaat lukken met die vier proefwoningen komen er op die manier nog eens 16 grondgebonden woningen in het gebied.
“Verder gaan we één flatgebouw renoveren in plaats van slopen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat er in het gebied 125 sociale huurwoningen komen (fase 3), deels in het oude flatgebouwcasco en deels als grondgebonden woningen. Ten slotte nog eens 25 grondgebonden vrijesectorwoningen. Per bouwdeel en per materiaal maken we samen met de betrokken partijen een analyse waar en hoe we de sloopproducten en materialen kunnen inzetten. De 3 R’s, reuse, remake en recycle, zijn daarbij in die volgorde leidend. Dus eerst kijken naar hergebruik van bouwdelen, dan de materialen opwaarderen door ze te verbeteren en – als dat allemaal niet lukt – gaan we er grondstoffen van maken voor nieuwe materialen en producten. Denk bij dat laatste bijvoorbeeld aan granulaat uit puin voor funderingsbeton.”

Superlocal
Superlocal is het project gedoopt. Los van de duurzame doelstellingen willen de gemeente en de corporatie laten zien hoe je kunt omgaan met bevolkingskrimp: minder woningen en meer woon- en omgevingskwaliteit. Maar, zegt Segers, wel zoveel mogelijk met behoud van sociale structuren. “Buren die al een leven lang in harmonie samenleven en zelfs op elkaar aangewezen kunnen zijn, die moet je niet uit elkaar halen. Daarom krijgen oud-bewoners de kans om terug te keren naar hun buurt. Ook in sociaal opzicht is ons handelen dus circulair te noemen.” De bewoners en omwonenden zijn eveneens betrokken geweest bij de herinrichting en de bouwplannen. Hun inbreng is meegewogen in de uiteindelijke opzet. Een voorbeeld: vele bewoners waarderen het uitzicht vanuit de hoge flats op de bosrijke omgeving. Mede om die reden blijft één flatgebouw behouden en de zichtlijnen blijven georiënteerd zoals ze waren. De naam Superlocal verwijst ook naar de inzet van lokale en regionale uitvoerders, want het project is nadrukkelijk bedoeld om de economie in en om Kerkrade te versterken. Verder verrichten studenten van diverse opleidingscentra veel reken- en onderzoekwerk.

Expo-paviljoen
Eind verleden jaar ging fase 1 van het project op spectaculaire wijze van start. Sloper Dusseldorp kwam met het voorstel om een complete woning uit de bovenste verdieping van de te slopen galerijflat te zagen. De woning is in drie delen met een 400 tons kraan op het maaiveld gezet. Van de delen is voor IBA Parkstad (zie kader) het expositiepaviljoen gebouwd – het al genoemde proefgebouwtje. In het paviljoen dat voor 100 procent gemaakt is van hergebruikte bouwdelen en -materialen, zal de voortgang van Superlocal op de voet te volgen zijn. Honderd procent recycling zal geen haalbare kaart zijn in fase 2, de bouw van vier proefwoningen. En ook niet bij de daarop volgende fase die moet leiden tot de oplevering van een hoogwaardig leefgebied in 2020, tegelijk met de opening van de IBA-expositie. Segers: “De praktijk is altijd wat weerbarstiger dan de theorie. Daarom houden we tijdens het ontwikkelproces continu de vinger aan de pols. Is het haalbaar wat we ons hebben voorgenomen? En in hoeverre kunnen en willen we bijstellen? Vaststaat dat we zo min mogelijk willen tornen aan de oorspronkelijke circulaire gedachte.”

Borstwering
Dat circulariteit niet voor 100 procent gaat lukken, was al snel duidelijk. Er is destijds, in 1967, veel asbest verwerkt in de galerijflats. De borstweringen in kozijnen zijn bijvoorbeeld asbestpanelen. Segers: “Daar moet iets anders voor in de plaats komen. Die panelen in het expo-gebouwtje komen nu uit delen van de binnendeuren. Ook is er asbest gevonden in de kit waarmee het glas is vastgezet. Dat was niet te scheiden van het vensterglas dus onbruikbaar voor hergebruik. Het glas is zelfs niet geschikt als grondstof voor nieuw glas. Betonnen binnenwanden proberen we opnieuw te gebruiken in plaats van ze te vermalen tot betongranulaat. Zo zijn we de hele tijd aan het wikken en wegen. Daarbij past een intensieve samenwerking tussen de betrokken partijen, die afwijkt van het traditionele bouwproces. Je zit aan tafel met de architect die zegt wat hij nodig heeft, de aannemer die zijn eisen deelt en de sloper die aangeeft wat hij kan leveren en in welke vorm. Uiteindelijk moet het allemaal ook nog eens financieel haalbaar zijn.”

Geen fossiele brandstoffen
Het spreekt voor zich dat er in de nieuwe situatie geen beroep meer gedaan wordt op fossiele brandstoffen voor verwarming en warm tapwater. De daken komen vol te liggen met zonnepanelen en wellicht worden warmtepompen geïnstalleerd. Verder komen er waterbesparende systemen met buffers voorzien van waterzuiverende installaties – de zogenoemde gesloten waterkringloop.

Hergebruik houten kozijnen
Helwig Timmerfabriek is door de uitvoerende hoofdaannemer van Superlocal gevraagd mee te denken over hergebruik van de houten kozijnen. Daar heeft het bedrijf uit Geleen graag gehoor aan gegeven, aldus directeur Wil Helwig: “We profileren ons sinds jaar en dag als innovatief bedrijf (zie ook artikel Familiebedrijf in dit nummer, red.). Dat betekent voor ons ook dat we voorop willen lopen bij de vermindering van de CO2-uitstoot. Dan is het logisch dat we erbij willen zijn als er bij wijze van spreken bij ons om de hoek geëxperimenteerd wordt met circulair bouwen.” Het kozijnhout in de puien in het expo-gebouwtje is weer opgeknapt en voorzien van borstweringpanelen gemaakt van binnendeuren. “Dat kun je voor de overige woningen niet op die manier doen. Want die moeten iets langer mee dan de duur van de IBA Parkstadexpositie. Wel maken we voor de proefwoningen in fase 2 volop gebruik van kozijnhout dat vrijkomt uit de sloopwerkzaamheden. Een inventarisatie heeft opgeleverd dat een gedeelte van het kozijnhout in de gevels prima opnieuw gebruikt kan worden en dat geldt zeker ook voor de binnendeuren en bergingskozijnen.” De vier proefwoningen, die onder de Europese UIA-vlag gerealiseerd en in het voorjaar van 2019 opgeleverd worden, krijgen gelamineerde kozijnen in de gevels. De buitenzijde van het kozijn bestaat uit accoyahout en de binnenzijde uit het vuren sloophout. Wil Helwig: “Het resultaat is een kozijn dat uitstekend presteert qua isolatie en ook qua duurzaamheid. Ten minste de eerste tien jaar kan een schilderbeurt achterwege blijven.” Helwig Timmerfabriek trekt daarbij samen op met Mevo Houtindustrie. Deze producent van houtproducten uit Helmond staat ook aan de basis van de ontwikkeling van polypyrrool, een milieuvriendelijk conserveringsmiddel dat vurenhout waterafstotend en weersbestendig maakt en het oppervlak een dofzwarte kleur geeft. Mevo noemt deze de conserveringsbehandeling Polytreat. Wil Helwig: “Daardoor kunnen we bijvoorbeeld rabatdelen voor de borstweringen van vuren sloophout maken.”

Deelnemende partijen aan Superlocal
UIA-partners: HEEMwonen, gemeente Kerkrade, IBA Parkstad, Stadsregio Parkstad Limburg, Dusseldorp Infra Sloop- en Milieutechniek, Bouwbedrijven Jongen (Koninklijke VolkerWessels), Waterleiding Maatschappij Limburg (WML), Waterschapsbedrijf Limburg (WBL), gemeente Brunssum, gemeente Landgraaf, Zuyd Hogeschool en branchevereniging VERAS
Overige betrokken onderwijsinstellingen: TU Eindhoven, TWTH Aachen University
Overige betrokkenen o.m.Maurer United Architects (expo-gebouw); voor de kozijnen Helwig Timmerfabriek BV en Mevo Houtindustrie

IBA Parkstad
Het project Superlocal sluit nauw aan bij het thema ‘recycle stad’ van IBA Parkstad. IBA (Internationale BauAusstellung) is een concept dat meer dan 100 jaar geleden is ontstaan in Duitsland om planologische, stedenbouwkundige en architectonische impulsen te geven aan regio’s die met stagnatie of krimp kampen. IBA Parkstad is de eerste die buiten Duitsland is opgezet, door de stadregio Parkstad Limburg. Superlocal is een van de 50 projecten die IBA Parkstad heeft omarmd en die bij de opening van de IBA-bouwexpositie in 2020 gepresenteerd zal worden. Mede door inzet van het concept heeft Superlocal aanspraak kunnen maken op een flinke bijdrage uit het budget van UIA (Urban Innovative Actions), een prestigieuze subsidie van de Europese Unie voor de stimulering van duurzame stedelijke ontwikkeling.

Cijfers over de bouw
De bouwsector is goed voor circa 50% van het grondstoffenverbruik in Nederland, evenals voor 40% van het energieverbruik en 30% van het waterverbruik. Daarnaast heeft een groot deel van alle afval in Nederland (circa 40%) betrekking op bouw- en sloopafval en is de sector verantwoordelijk voor circa 35% van de CO2-uitstoot.

Tekst Arie Grevers Beeld HEEMwonen

Hier uw advertentie?
Bel +31 (0)73 503 35 44.