Gebouwen voor nu en straks deel 4

Gebouwen voor nu en straks deel 4

In Alphen aan den Rijn, knooppunt van waterwegen in Zuid-Holland, wordt altijd wel ergens gewerkt aan vaarwegen en bruggen. Daarbij gaat niet altijd alles goed. De vernieuwing van de Julianabrug in het centrum van de stad, liep deze zomer uit op een ramp. Daardoor is ander waterbouwnieuws vanzelf op de achtergrond geraakt. Bijvoorbeeld dat de Provincie Zuid-Holland dit voorjaar de bediening van dertig bruggen in de regio heeft geautomatiseerd uit oogpunt van efficiency, veiligheid en betrouwbaarheid. Aan de zuidoostkant van de stad staat nu de nieuwe Brugbedieningscentrale Steekterpoort, een ontwerp van BKVV Architecten uit Amsterdam. De plek is een voorbeeld van bewust omgaan met energie, materiaal, landschap, ecologische footprint, recycling en binnenklimaat. Tijdens een wandeling rondom en in de BC Steekterpoort laat architect Dieter Blok zien wat architectuur is volgens BKVV Architecten. 

tekst Louis Jongeleen| beeld Marcus Peters

Op een half bewolkte nazomerdag staat architect Dieter Blok in het lange gras op de hoge talud van het terrein ‘Steekterpoort’. Voor hem stroomt de Gouwe, rechts van hem steken de stoere torens van Hefbrug Gouwesluis de hoogte in. Onderaan de groene berm staat een compact industrieel gebouw. De vorm van het zilverkleurige bouwwerk doet denken aan de brug van een groot passagiersschip. Dieter Blok: “In Alphen aan den Rijn en omgeving heb je wel een stuk of dertig bruggen. Die werden allemaal nog apart bediend met verschillende bedieningsgebouwtjes. Het plan van de Provincie was om dat met nieuwe technieken te centraliseren en bij elkaar te brengen in één centraal bedieningsgebouw. De locatie die daarvoor gekozen werd, is deze plek. Het bedienen van bruggen door afzonderlijke brugwachters vanuit hun aparte brugwachtershuisjes is nu in Alphen e.o. verleden tijd. Dat gebeurt nu van hieruit. Dit nieuwe bedieningscentrum is een zeer functioneel gebouw. Een cockpit op pootjes, zeg maar.”

Gave plek
Hoe ontwerp je een gebouw waar feitelijk geen voorbeelden van zijn? Dat was de vraag waar Dieter Blok en zijn twee collega’s voor stonden toen ze na een Europese aanbesteding door de Provincie Zuid-Holland werden uitgekozen om een zeer energie-efficiënt en duurzaam centraal brugbedieningsgebouw te ontwerpen. Terwijl Dieter Blok langzaam naar beneden loopt tussen de wilde bloemen en planten door, legt hij met brede armgebaren uit waarom die opdracht van de Provincie paste bij BKKV. Hij praat liefst in de wij-vorm omdat ook zijn collega’s Robert van Kats en Sander van Veen bij het ontwerp van het brugbedieningsgebouw betrokken waren. Dieter Blok: “Toen wij hier voor het eerst kwamen kijken, zeiden we meteen: ‘Wauw, wat een gave plek’. Een plaats aan het water waar de doorstroming geregeld wordt van het weg- en waterverkeer. Met die hefbrug. Op en top Nederland-in-actie. Dat utilitaire van de plek en de poëzie van zulke stoere constructies wilden we terug laten komen in de vormgeving van het nieuwe gebouw. We hebben gezocht naar een industrieel, stoer en utilitair ontwerp, passend op deze plek met van binnen de kwaliteit van een villa. De uitkragende constructie is een verwijzing naar stalen bruggen.
Deze opdracht paste precies bij ons, omdat ons gevraagd werd om alles te doen, het gebouw, het landschap, het interieur en ook de aansturing van alle bouwtechnische adviseurs. We hebben bijvoorbeeld de constructeur en de adviseurs voor de installatietechniek uit kunnen kiezen, in overleg met de opdrachtgever. Zo hebben we een team kunnen samenstellen dat ons paste als een handschoen. Toen we het ontwerp hadden gemaakt, alles technisch hadden uitgezocht en de bestekstukken hadden gemaakt, werd de aparte aanbesteding uitgeschreven voor de aanneming. We hebben de directievoering gedaan op esthetisch gebied. Tot op de laatste schroef waren we erbij. Een mooi concept is belangrijk, maar dat komt pas tot zijn recht als het tot in de finesses is uitgetekend en kloppend is gemaakt.”

Datacenter
In welke zin is de nieuwe BC Steekterpoort een duurzaam gebouw? Dieter Blok: “In de toepassing van verschillende duurzame oplossingen zaten we destijds in de voorhoede. Er zit hier een WK-opslag in de grond die direct gekoppeld is aan het datacenter, de grootste stroomgebruiker in het gebouw. Vanuit dit hart van het bedieningscentrum worden alle computersystemen van alle bruggen aangestuurd. Er staat een behoorlijke partij servers die een flinke hoeveelheid warmte produceren. De grondkoelte wordt gebruikt om het datacenter te koelen. En de warmte van het datacenter die overblijft, wordt gebruikt om het gebouw te verwarmen. Overtollige warmte wordt weer in de grond gebracht en weer opgepompt als dat nodig is. Bij het ontwerpen hebben we niet gewerkt met een eisenpakket van een bepaald duurzaamheidskeurmerk, dus niet volgens het C2C-systeem of BREEAM. Onze belangrijkste keuze was om het datacenter op de meest slimme manier te koppelen aan dat WK-systeem. Verder hebben we verschillende duurzame technieken toegepast zoals energiezuinige beeldschermen, waterloze urinoirs en een sedumdak voorzien van PV-panelen.”

Berm
 Een andere belangrijke keuze was volgens Dieter Blok de gerichte aanpak van de directe omgeving van het brugbedieningscentrum. “We zijn ervan overtuigd dat je een gebouw altijd moet zien in zijn context. Zo hoort bij dit oer-Nederlandse stukje veenlandschap een brede berm, met wilde planten en bloemen. Wandelaars die via de hefbrug naar beneden komen, moeten hier op de bankjes kunnen zitten, bootjes kijken langs de Gouwe. De kracht van een plek als deze zit ‘m in die geïntegreerde aanpak. Dit is niet een gebouwtje op een locatie, maar een setting met bepaalde kwaliteiten. Het gaat erom dat je de kwaliteiten van die setting benadrukt. Architectuur is daarvoor een van de middelen.
Het gebouw op zich is natuurlijk ook zeer duurzaam. Het is gemakkelijk te demonteren. Je kunt de gevellamellen eraf halen, het hele gevelsysteem kun je losmaken, het staalskelet kun je ook uit elkaar halen. Er zitten zogeheten Slimline-vloeren in van beton. Die kun je ook weer loshalen. In de Slimline-vloeren liggen de leidingen waarmee je het plafond kunt koelen en verwarmen en dat is een hele efficiënte manier van temperatuurbeheersing. ”

Op de kade
Het hele terrein van de Steekterpoort is door BKVV Architecten opnieuw vormgegeven, in samenwerking met landschapsarchitectenbureau B+B uit Amsterdam. Dieter Blok ziet een zeldzaam plantje. “Hier in de watergang voor hemelwaterafvoer groeien nu van die varens die je vaak ziet bij sluizen en waterlopen. Dat is echt dezelfde begroeiing die je ook ziet aan de overkant van het water tussen die basaltkeien.“ Vanaf de kade langs de Gouwe valt de compacte en stoere vorm van het bedieningsgebouw op en tegelijkertijd de lichtheid ervan. Robuust zijn de stalen vakwerkliggers van de basisconstructie die door de glazen gevel heen zichtbaar is en de vier stalen kolommen waarop het gebouw rust. Het is vooral de afwerking van de gevel die het volume voor het oog minder zwaarte geeft. Dieter Blok: “De aluminium lamellen van de gevel zijn geëxtrudeerd en daarna rond gezet. Dat is een bijzondere techniek waarbij het materiaal in de dwarsrichting is uitgewalst. Colt International heeft dat ergens in Spanje laten doen. Met deze kleine straal is de methode hier voor het eerst toegepast. Het effect ervan vind ik heel geslaagd. De rondingen maken het stoere beeld van het gebouw wat zachter en subtieler. Het staal van de basisconstructie is weliswaar rauw maar de verfijnde detaillering geeft het gebouw toch een vriendelijker uitstraling. We hebben de plint van het gebouw doorschijnend gemaakt. Binnenin zijn lichtobjecten aangebracht, waardoor die wand ‘s avonds oplicht als een lampion.”

Glas
De entree van het gebouw op het maaiveld is uitgevoerd in drievoudig glas dat voor de warmtewering is voorzien van coating en gasvulling. Het is bovendien brandwerend. Als je die kwaliteit ook graag wilt hebben voor gebogen hoeken, heb je een probleem . Dieter Blok: “Die ronde hoeken waren voor ons essentieel, maar uitgevoerd in die hoge kwaliteit glas zou het gigantisch duur worden. Dus hebben we een concessie gedaan. Die ronde hoeken zijn door AGC op maat uitgevoerd in tweebladig glas. Die verspringing van de glasdikte verstoort het beeld niet. Je ziet het alleen als je er met je neus bovenop staat. Verder hebben we ook scherp gelet op de detaillering van de aansluitingen van het ene materiaal op het andere, zodat alles echt koud tegen elkaar komt. Waar mogelijk hebben we aansluitingen weggedetailleerd. Het kozijn van de glaswand is vrijwel onzichtbaar. Daardoor zie je vanaf een afstand alleen maar die glazen wand, begrensd door het plafond en de bestrating. Om dezelfde reden hebben we ervoor gekozen om de gevelrand rondom de hele omtrek van het gebouw uit te voeren in aluminium. Dat materiaal kun je goed buigen zodat je met die rand de kopse kanten van het gebouw het aanzicht kan geven van halve cirkels. Zo valt het niet op dat de uiteinden van het gebouw feitelijk bestaan uit verticale glazen segmenten. De rondingen van de gevelrand en van de lamellen geven het gebouw zijn ronde aanzicht. Zo kregen we toch de zachte uitstraling die we zochten.”

Bamboe
Dieter loopt onder de uitkraging van het bedieningscentrum door en opent de glazen toegangsdeur aan de zuidoostelijke kant van het gebouw. Het interieur, de hal, de treden en leuningen van de opgaande trap, de wanden naar boven, eenmaal binnen ademt alles de warme sfeer van hout.
Dieter Blok: “Bamboe, ja! Dat was onze keus. We hadden ook de interieuropdracht voor dit gebouw. We hebben gezegd : het plafond is van beton en de gevel is van staal en glas. Dan is het een mooi contrast als we het binnenwerk helemaal van bamboe maken. Waarom bamboe? Vanuit duurzaamheidsoptiek. Bamboe is een snelgroeiende grassoort en is dus een zeer duurzaam bouwmateriaal. Het geeft een natuurlijke uitstraling en je kunt er prachtige dingen mee maken. De plattegrond van dit gebouw is een soort ovaal met afgeronde hoeken met een blok in het midden, waarin alle functies zijn ondergebracht zoals het datacenter, toiletten, kantoren. Dat hele blok hebben we van bamboe gemaakt. Bamboe is flexibel en knettersterk en de grotere stukken zijn recyclebaar. De vloeren zijn ook allemaal van bamboe.”
Dieter Blok gaat de trap op en blijft bovenaan even stilstaan. “De vloer waar ik op sta is de bovenkant van een Slimline- vloer. Daar lopen enorme bossen datakabels doorheen en luchtkanalen. De bamboe vloertegels kun je er gewoon uithalen om overal bij de kabels te kunnen komen.” Boven, in de gang, is ook zichtbaar hoe is bespaard op gebruik van staal. Dieter Blok: “Hier aan de binnenzijde van de gevel kun je de hoofdconstructie van het gebouw goed zien, een vakwerk van stalen balken. We wilden graag dat deze spanten zouden bestaan uit stalen kokers van gelijke omvang. Dan krijg je mooie knooppunten waar alle gelijkwaardige delen bij elkaar komen. Maar constructief gezien hoeft het staal niet overal even dik te zijn, want op het ene deel van het vakwerk komt meer kracht dan op het andere. Dus zou je verschillende profielen kunnen gebruiken. Maar dat is geen gezicht. Je krijgt dan een rommeltje bij zo’n knoop. Wij hebben daarom voor sommige balken de diktes van de profielen gevarieerd en de buitenomtrek gelijk gehouden. Dan zie je niet dat sommige delen feitelijk lichter zijn.”

Cockpit.
In de operationele ruimte van het brugbedieningscentrum zitten vier brugwachters achter de brede raampartij als piloten in een cockpit. In volle bezetting werken hier tien brugwachters . Allemaal met een eigen werkplek. Vanaf hun ergonomische stoelen kijken ze uit op Hefbrug Gouwesluis terwijl ze via beeldschermen dertig bruggen in de gaten houden. Ze zijn geconcentreerd op hun monitoren en de navigatieapparatuur. Hun instructies en opmerkingen kaatsen door de ruimte. In hoeverre is bij het ontwerpen rekening gehouden met het gegeven dat mensen in dit gebouw prettig hun werk moeten kunnen doen achter beeldschermen? Dieter Blok: “Samen met de brugwachters hebben we uitgeprobeerd hoe je in een bedieningscentrum achter een bureau kunt zitten. Op basis van die proefsessies zijn de bureaus daarna helemaal op-maat gemaakt. Ze zijn in hoogte verstelbaar, net zoals de stoelen. Ook de bureaustoelen zijn gekozen in samenspraak met de brugwachters. Wij menen dat het voor het menselijke welbevinden goed is als je ziet hoe het licht in de loop van de dag verandert. Als dat moeilijk te combineren valt met werken achter beeldschermen, kun je met screens de monitoren afschermen. Sommige brugwachters vinden hun werkplek helemaal geweldig, anderen hebben kritiek. De akoestiek was een punt. Daar gaan we nu iets aan doen. Dat is iets wat blijkt bij gebruik. Dan moet je dat ook gemakkelijk kunnen aanpassen.”
BC Steekterpoort heeft een uitermate gunstige EPC-score van 0. Maar dat is voor de architecten van BKVV niet het enige dat van belang is. Dieter Blok: “Voor ons moest het duurzaam zijn en prettig, een mooie uitstraling moest het hebben, het moest een plek worden met veel daglicht waar je de hele dag moet kunnen zijn. Dat alles bij elkaar telde steeds mee bij de afweging of we in de juiste richting zaten. Daar is dit uitgekomen.”

Projectgegevens
Brugbedieningscentrum Steekterpoort, Alphen a/d Rijn
Opdrachtgever: Provincie Zuid-Holland
Architectuur: BKVV Architecten, Amsterdam, Bureau B+B (landschap), Amsterdam
Uitvoering: Nobel Bouwbedrijf, Bodegraven
Staalconstructie: Nelissen van Gerwen Staalbouw, Oss
Gevelbouwer: Jansen VISS TV, Barendrecht
Lamellen: Colt International, Katwijk
Gevelroosters: Storax B.V., Zwijndrecht
Glaswanden: AGC Flat Glass Nederland, Tiel
Binnenklimaat: Ingenieursbureau Knipscheer BV, Soest
 

Hier uw advertentie?
Bel +31 (0)73 503 35 44.