Cradle to cradle gevel als groene long

Cradle to cradle gevel als groene long

Samen met een aantal buurgemeenten past Venlo regionaal de cradle-to-cradle principes toe. Uithangbord van dat beleid is het nieuwe stadskantoor van Venlo. De goeddeels groene gevel van het stadskantoor heeft een cradle to cradle gecertificeerd Modulogreen gevelpaneel systeem. Dat bezorgt het nieuwe stadskantoor behalve verticale tuinen ook groene longen; de lucht uit het stadskantoor wordt gezuiverd via de planten aan de gevel en verlaat het gemeentelijk vastgoed schoner dan het ooit aan de omgeving onttrokken werd.

Door: Hans Fuchs

Lucht die een gebouw schoner verlaat dan het er in komt? In het nieuwe stadskantoor van Venlo is het werkelijkheid – een werkelijkheid aangejaagd door de cradle-to-cradle ambities van de Zuid-Limburgse gemeente. 

Het complete gebouw is ontworpen met de cradle-to-cradle gedachte in het achterhoofd, vertelt projectarchitect Hans Goverde van het Rotterdamse bureau Kraaijvanger Architects: “Anders dan BREEAM, waar ontwerpen en bouwen draait om het minimaliseren van de milieu-impact, gaat het bij cradle to cradle om het toepassen van gezonde en herbruikbare materialen en het sluiten van de kringlopen. Het nieuwe stadskantoor is in feite dan ook een grondstoffenbank; alles is na sloop herbruikbaar. Er vindt in het stadskantoor geen downgrading van materialen plaats. Cradle to cradle draait in zijn algemeenheid om een breed palet van maatregelen. Dat palet gaat van het gebruik maken van de zon tot het vermijden van afval en het bijdragen aan diversiteit – in dit geval bijvoorbeeld door te garanderen dat de stad economisch spinn-off heeft bij het stadskantoor, onder andere dankzij samenwerkingsverbanden met lokale en regionale leveranciers. In dat streven naar diversiteit past ook het versterken van het nieuwe stadsdeel Maaswaard waarin het stadskantoor staat – dat kun je omzetten door de functies in het gebouw zorgvuldig te kiezen.”
Kraaijvanger won enige jaren geleden de Europese aanbesteding voor het stadskantoor, een aanbesteding waarop vijftig architectenbureaus reageerden. De inzending van Goverde en zijn team sprong er tussen uit: “Wij presenteerden geen uitgewerkt ontwerp, maar een visie op de wijze waarop je een cradle to cradle gebouw kunt realiseren. In de visiepresentatie draaide het om de vraag hoe je tot een cradle to cradle plan komt, om het proces dus en niet om een concreet ontwerp. Dat plan werd aangevlogen vanuit de vraag; hoe maak je een omgeving die gezond en schoon is, samen met stake-holders en leveranciers die dat op onderdelen vorm kunnen geven? Volgens ons heb je de markt nodig om de nieuwe ideeën te realiseren waarmee je een opdracht als deze gestalte kunt geven.”

Groene long 
Het cradle to cradle plan voor het ontwerp van het stadskantoor werd door Goverde opgehangen aan vijf thema's; luchtcirculatie, materiaal, gezondheid, water en energie. Bij de luchtcirculatie draaide het onder andere om het teruggeven van lucht aan de omgeving, schoner dan de lucht die voor gebruik in het gebouw werd aangezogen. Kortom: een gevel als een groene long. Die groene long bestaat aan de buitengevels van het stadskantoor uit het cradle to cradle gecertificeerde Modulogreen gevelsysteem, een product van Mostert De Winter uit Breda. Directeur Hans van Cooten licht toe hoe de totale gevel is opgebouwd: “Van binnen naar buiten bestaat de gevel uit een zeventien centimeter Holz100 binnenblad van massief hout. Holz100 is volledig cradle to cradle. Het hout is niet verlijmd, maar heeft houten deuvels. Op dat binnenblad bevindt zich een damopen vlasisolatie die vocht kan opnemen en afstaan, daarna is een een dampopen waterkerend vlies aangebracht, gevolgd door de luchtspouw en tenslotte een constructie van stalen consoles met aluminium kokers. Die constructie dient als stijl- en regelwerk voor de Modulogreen modules.” 

De Modulogreen modules zijn bakken uit glasvezel versterkt polypropyleen, gevuld met een mineraal substraat van lava, bims, klei en boomschors dat de voedingsbodem vormt voor de planten die in de modules worden geplaatst. Van Cooten koos samen met Hans Goverde voor een hoge hoge diversiteit aan beplanting en ontwikkelde speciaal voor het stadskantoor een gevarieerd maar rustig lijnenspel als groen gevelaanzicht.  

Overdruk 
Eén van de functies van de groene gevel is het reinigen van de lucht uit het stadskantoor. Hans Goverde: “Vanuit het gebouw wordt overdruk gecreëerd die ervoor zorgt dat de lucht uit het stadskantoor langs de planten wordt afvoerd. Daarbij vindt een menging van binnen- en buitenlucht plaats en de planten in de gevel breken schadelijke stoffen af. Deze oplossing is ook getest in Eindhoven. In een proefopstelling bleek dat de lucht wat betreft fijnstof, NOx en CO2 30% schoner uit de gevel kwam.”
De lucht wordt overigens niet door de groene modules gevoerd – de Modulogreen modules zelf zijn gesloten. De lucht vloeit langs de modules, legt Hans van Cooten uit: “Tussen elke horizontale rij modules bevindt zich een horizontale spouw van acht millimeter. Lucht uit het gebouw wordt in de forse luchtspouw achter de modules geblazen en daardoor ontstaat overdruk. Via die horizontale spouw tussen de modulogreen-rijen, verdwijnt deze lucht naar buiten. Daarbij passeert de lucht de beplanting.”  De groene longen van het stadskantoor geven niet alleen schonere lucht terug aan de omgeving. De verticale tuinen aan de gevels zorgen ook voor koeling en voorkomen hittestress. En ze zijn een uithangbord voor de gemeente Venlo, aldus Hans Goverde: “Dat laatste is niet onbelangrijk. De regio Venlo wil over twintig jaar zoveel mogelijk crade to cradle zijn. Men wil hier een Silicon Valley van het circulaire denken realiseren. Het stadskantoor functioneert in dat streven als een vliegwiel, dat ervoor moet zorgen dat cradle to cradle meer gaat leven en zich als een olievlek over de regio verspreidt.”

Volautomatisch groen
Het Modulogreen gevelsysteem van het stadskantoor is opgebouwd uit modules van diverse hoogte- en breedtematen. De groene gevels zijn bovendien uitgerust met een volautomatisch irrigatie- en bemestingssysteem dat op afstand wordt gemonitord. Hans van Cooten: “We gebruiken water uit het grijze circuit van het stadskantoor. Dat water scheiden we en we voegen er gedoseerd vloeibare bemesting aan toe. Het systeem is sensorgestuurd; de vochtigheid wordt permanent gemeten. De gevel is bovendien opgedeeld in segmenten, omdat aan de gevel uiteenlopende microklimaten bestaan. Er is boven in de gevel, als gevolg van de wind, meer verdamping dan beneden en er is meer verdamping aan de zuidgevel dan aan de noordgevel. We kunnen per geveldeel exact irrigeren en bemesten. Daarnaast gebruiken we temperatuursensoren. Als de temperatuur onder de vijf graden Celsius komt, blaast een compressor de leidingen droog zodat het systeem vorstvrij blijft. Boven de vijf graden Celsius wordt weer water door de leidingen gevoerd.” Beheer en onderhoud van de groene gevels wordt in het eerste jaar na oplevering van het stadskantoor uitgevoerd door Mostert De Winter. 

PV en daglichtplank
Het stadskantoor bezit niet alleen groene gevels. Aan de zuid-, oost- en westgevel bevinden zich ook aluminium gevelpartijen, voorzien van passieve zonwering – ook onderdeel van de cradle to cradle aanpak. Deze aluminium buitengevels hebben op elke verdieping een gesloten plint om opwarming van het interieur tegen te gaan. Daarboven bevindt zich triple glas, voor licht en uitzicht, inclusief een lichtwering tegen verblinding en voorzien van een pet die 120 centimeter uit de gevel steekt. Deze is uitgerust met PV. Aan de bovenzijde hebben de aluminium gevels op elke verdieping binnen een daglichtplank om het daglicht diep het gebouw in te brengen.

2020: het straks van nu
2020, het jaar waarin nieuwbouw (bijna) energieneutraal moet zijn. Lange tijd was dat iets van straks en later. Inmiddels is 2020 nog maar vier jaar verwijderd. Hoe slim zijn moderne gevels eigenlijk als het gaat om (bijna) energieneutraal bouwen? Hoe pakken ingenieurs, architecten en gevelbouwers de handschoen op en hoe draagt de raam- en deurbranche bij aan slimme gevels? Raam en Deur besteedt in een reeks artikelen aandacht aan de slimste gevels voor 2020. In aflevering 2; de groene gevels van het stadskantoor van Venlo. 

Geen ontwerp, maar een visie
Architectenbureau Kraaijvanger Architects verwierf de opdracht voor het stadskantoor van Venlo dankzij zijn visie op het ontwerp van een cradle to cradle gebouw – in plaats van een concreet ontwerp voor een nieuw stadskantoor. Projectarchitect Hans Goverde: “Het DO werd als bestek op de markt gebracht en met de stake-holders zijn we een week lang samen geweest om, in een soort pressurecooker, te komen tot een geraamte voor het realiseren van het ontwerp.” Goverde hing de cradle to cradle ontwerpvisie op aan de vijf thema's luchtcirculatie, materiaal, gezondheid, water en energie. Geen wereldschokkende benadering, maar wel helder en functioneel, aldus Goverde.
Waar het bij de luchtcirculatie onder andere ging om lucht het gebouw schoner te laten verlaten dan het aan de omgeving onttrokken werd, draaide het bij de materialen om het gebouw als grondstoffenbank. Goverde: “Alles aan het gebouw moet weer uit elkaar kunnen en kunnen worden hergebruikt – zonder te downcyclen En dat is geen loze praat; de restwaarde van alle materialen is steeds in documenten vastgelegd.”
De aanvankelijke wens om het stadskantoor in hout te bouwen, kon tot spijt van Goverde niet worden doorgezet. Het stadskantoor kreeg een hoofdconstructie van beton. Goverde: “Met het beton zijn we dan all the way gegaan en hebben bijna 100% gerecycled granulaat. Een deel is ook high crete, beton zonder verharders en andere toeslagen. Het betonskelet kan zodoende volledig worden gedemonteerd en hergebruikt.”
Ook bij alle andere materialen gold cradle to cradle als standaard. Goverde: “Dat gaat van Holz100 achter de groene gevel tot triple glas met terugnamegarantie van de leveranciers. Van accoya in het interieur en C2C tegelwerk van Mosa waar men de lijm kan scheiden van de tegel. De restwaarde is in de bieding ingebracht.”
Bij het thema gezondheid stond de gedachte centraal dat de medewerkers van de gemeente Venlo gezond en gelukkig in het gebouw moeten kunnen leven en werken. Goverde: “En de productiviteit moet omhoog. Dat wordt ook gemeten, middels het ziekteverzuim. Dat verzuim moet dalen; bijvoorbeeld door goede materialen te gebruiken, maar ook door de liften te 'verstoppen' en de trappen meer present te maken, om mensen te stimuleren meer te bewegen.” Goverde spreidde daarnaast uiteenlopende functies – lounge, kas, koffiehoek – over verschillende verdiepingen: “Ook dat moet medewerkers prikkelen meer te bewegen.” 
Bij het thema water, zette Goverde onder andere in op een koppeling met de groene gevel. Het stadskantoor kreeg een helofytenfilter, in de tuin achter het gebouw. Goverde: “Niet alle functies die water verlangen, vragen om water met drinkwaterkwaliteit.” 
Bij het thema energie werd ingezet op zero energy, en dat aantoonbaar, aldus Hans Goverde: “Met energie uit windmolens aan de overkant van de Maas en met PV. Ook is de schil goed geïsoleerd met triple glas.”

Van kas naar gevel 
Uniek aan het stadskantoor is, dat in Venlo voor het eerst een groene gevel is geïntegreerd met het luchtsysteem van een gebouw. De groene gevel vormt voor de luchtcirculatie één geheel met de open vide-structuur van het stadskantoor, met de zonneschoorsteen en de parkeergarage. Een kas op het dak zuigt de lucht voor het gebouw aan. Planten in die kas voegen aan die lucht extra vocht en zuurstof toe. Wanneer het weer het toelaat, zuigt een zonneschoorsteen boven in het gebouw de lucht aan en zorgt voor trek in het atrium. Is de zonneschoorsteen niet in gebruik, dan vindt mechanische ventilatie plaats, waarbij de lucht langs een warmtewisselaar geleid wordt. Via overdruk vloeit de lucht door de groene gevels, langs de beplanting die de afgevoerde lucht reinigt.
 
Hoekmodule
De Modulogreen gevelmodules hebben drie breedtematen (30, 60 en 90 cm) en drie hoogtematen (20, 40 en 80 centimeter). De C2C gecertificeerde modules zijn opgetrokken uit glasvezelversterkt polypropyleen. De maximale gevelbelasting is 105 kg/m2. Het systeem kan worden gemonteerd op standaard aluminium montagesystemen voor gevelbeplating. Het systeem is brandwerend en kan optioneel worden uitgevoerd met een volautomatisch irrigatie- en bemestingssysteem en een monitoringfunctie. Het systeem heeft tien jaar garantie, bij een berekende levensduur van meer dan dertig jaar. Mostert De Winter wil in de toekomst ook een hoekmodule ontwikkelen. 

Groen binnen en buiten
De verticale tuin van het stadskantoor heeft een oppervlakte van 2.200 vierkante meter. Dat maakt het de grootste groene gevel in Europa. Maar ook elders in het stadskantoor is groen ingezet. In het interieur zijn over de eerste drie verdiepingen wanden met beplanting aangebracht en ook de kas die de lucht aanzuigt voor het stadskantoor is voorzien van planten. Voor de daken aan de voet van de kantoortoren ontwierp Mostert De Winter zogeheten brown roofs, die anders dan gewone groendaken meer biodiversiteit bieden.    

Kijk onder dit bericht voor meer foto's. 

foto 1
Beeld: Kraaijvanger Architects
foto 2
Copyright: Mostert De Winter bv Modulogreenbegroeide gevelsystemen
foto 3
Fotografie: Stijn Poelstra
foto 4
Fotografie: Stijn Poelstra
foto 5
Beeld: Kraaijvanger Architects

Hier uw advertentie?
Bel +31 (0)73 503 35 44.