Sinds een aantal jaren ligt de bouwwereld in Nederland behoorlijk overhoop. Ligt dat vooral aan de economische recessie, zoals veel bouwers denken?
Vreedenburgh: “Je zou niet zeggen dat het crisis was, als je ziet hoe hoog het vastgoed nog altijd in de boeken staat. Maar deze tijd wordt vooral gekenmerkt door een andere ontwikkeling die de wereld zal veranderen. We leven in een periode waarin de maatschappelijke en economische werkelijkheid op z'n kop wordt gezet door de informatietechnologie. Dat gaat niet alleen over de bouwsector, maar over verandering op alle terreinen en op grote schaal.
In het algemeen bepaalt technologie voor een groot deel onze perceptie van de wereld en ons handelen. In een studie uit 2013 brengt het McKinsey Global Institute worden twaalf innovatieve sectoren in kaart die voor de huidige maatschappelijke en economische orde ontwrichtend kunnen zijn. Deze twaalf `next big things' zijn: `mobile internet, automation of knowledge work, internet of Things, cloud technology, advanced robotics, autonomous and near autonomous vehicles, next generation genomics, energy storage, 3D printing, advanced materials, advanced oil and gas exploration and recovery' en `renewable energy'. Deze ontwikkelingen zullen rond 2025 een economische impact hebben met een jaarlijkse omzet tussen de 14 en 33 biljoen dollar. Dat is 1 tot 2 maal het Bruto Nationaal Inkomen (BNI) van de gehele Europese Unie. Dat is ongeveer 20 tot 42 maal het BNI van Nederland. Dit houdt geen regering nog tegen.”
“De onstuitbare evolutie van de technologie werkt ook door in alles wat met bouwen te maken heeft. Nieuwe materialen, toepassingen van duurzame energie, sensortechnologie en 3D-printing komen eraan. Rekencapaciteit kun je tegenwoordig inbouwen in ieder essentieel onderdeel van een gebouw. Objecten in onze leefomgeving kunnen worden voorzien van chips en sensoren die meten, informatie uitwisselen en controleren. Dat is de verandering die we nu meemaken en die voor een belangrijk deel onze toekomst bepaalt.”

Hoe zal volgens u het bouwproces veranderen of misschien moeten veranderen?
Vreedenburgh: “ In de huidige bouwpraktijk zie je steeds vaker dat opdrachtgevers de traditionele manier van aanbesteden vervangen door een nieuw soort `tenderconstructies'. Ik merk hoe processen daarbij gemakkelijk door elkaar gaan lopen. Bij die tenders praten opdrachtgevers met mogelijke opdrachtnemers behalve over het betreffende project dikwijls ook al over onderhoud. In die voorfase ligt er dan vaak niet meer dan een schets van een project op tafel, terwijl er over onderhoud al wordt doorgepraat tot op bestekniveau. Voor uitwerking van de schets heeft men vaak geen geld over, want het is `maar een schets'. Ook leveranciers hebben daar dan last van. Zij steken veel tijd in rekenwerk en lopen het risico dat de gekozen aannemer na de gunning laat weten dat hij liever zaken doet met een ander. Het werkt veel beter als je met een bouwteam de tekeningen uitwerkt, compleet met techniek en details. Pas dan kun je een definitief ontwerp neerzetten. Een tweede voorbeeld van een vernieuwing met nadelen, is het gebruik van BIM (Bouw Informatie Model, red). BIM is nu bijna een toverwoord in de bouw, maar deze bouwwijze met behulp van een virtueel gebouwmodel vraagt in feite al om een doordacht ontwerp voordat je ermee aan de slag gaat. In de beginfase van een ontwerp moet je kunnen `boetseren' met vormen en constructies. Daar is BIM niet flexibel genoeg voor. Een nadeel van BIM is ook dat prijsopgaven van producten en bouwcomponenten van het gebouwmodel een eigen leven gaan leiden.

Intussen verschuiven ook de rollen in de uitvoering van bouwprojecten. De bouwmanager voert de regie. De aannemer controleert de maatvoering en de architect houdt zich in hoofdzaak bezig met kleuren, materialen en detaillering. En verder meen ik dat de bouwers in Nederland veel te lang blijven navelstaren. We weten nu al een tijdje dat het hier slecht gaat met de bouw. Maar dat is niet overal zo. Met Archipelontwerpers zijn we behalve hier in Scheveningen *) ook actief in Rwanda en China. Daar liggen nu kansen voor bouwbedrijven die iets willen creëren. In Rwanda bijvoorbeeld bestaat grote behoefte aan woningen en het land beschikt het over voldoende grondstoffen en energiebronnen. Bouwen is daar zeker nog niet in alle opzichten een keurig gestructureerd proces. Intussen is er wel, met Nederlandse hulp, een kadaster opgezet.”

*) Het havengebied van Scheveningen verkeert al enkele jaren in staat van transitie. In de nieuwe bebouwing en in de verrassende leefruimten bovenop de bestaande gebouwen (`Luchtgebonden gebouwen' )is direct de hand van de Archipelontwerpers te herkennen. Kijk eens op: www.archipelontwerpers.nl

Archipelontwerpers ontving vorig jaar de prijs voor `Het Slimste Bouwproject van 2013' voor de nieuwe gerealiseerde zorgwoningen van `Het Dorp' in Arnhem. Wat houdt `Slimbouwen' in dat geval in?
Vreedenburgh:” Vijftig jaar na de tv-actie van Mies Bouman moet `Het Dorp' in Arnhem opnieuw het neusje van de zalm worden van de zorghuisvesting. Bij het ontwerp van twee proefwoningen hebben we de flexibiliteit en de toepassing van smart-technologie als belangrijkste uitgangspunten gekozen. Flexibiliteit omdat de woningen aanpasbaar moeten blijven aan de vaak zeer specifieke beperkingen en wensen van de individuele gebruikers. Zij moeten met behulp van geavanceerde technologie zo zelfstandig mogelijk kunnen wonen. Voor iemand die alleen zijn kin kan bewegen, moet het mogelijk zijn om zelf een raampje open te zetten. In ons concept moesten dus alle bedieningsmogelijkheden in de woning volledig instelbaar zijn op de handicap. Scheidingswanden zijn verplaatsbaar. Voor iemand die niet zelfstandig in en uit bed kan komen, zal de slaapkamer groot genoeg moeten zijn voor een tilliftsysteem. Iemand die zelfstandig kan koken en graag met anderen samen wil eten, heeft een ruime keuken nodig. En zoals iedereen, verlangt ook de gebruiker van een zorgwoningen een comfortabel en mooi huis. Deze nieuwe zorgwoningen zijn in zekere zin een voorafschaduwing van hoe iedereen in de toekomst zal wonen. Want door de voortschrijdende technologie worden we ons steeds bewuster van onze beperkingen en zullen we ons in toenemende mate gehandicapt gaan voelen.”

Welke overwegingen zouden een rol moeten spelen bij het ontwerpen van een `Gevel van de Toekomst'? Wat kan een gevel méér zijn dan een gemonteerd geheel van een aantal duurzame gevelproducten?
Vreedenburgh: ”Dat de gevel een belangrijke energiegenerator kan zijn, zal iedereen binnen niet al te lange tijd gewoon vinden. Hetzelfde geldt voor het gebruik van gevels als informatieve displays of als schermen waarmee het aanblik van exterieur en het interieur van een gebouw naar wens kan worden veranderd. Met een vergelijkbare techniek als die van Google Glass kun je straks internetpagina's projecteren op beglazing. Glas of dichte delen van de gevel kunnen worden bewerkt met coatings die de CO<sub>2</sub> uit de lucht halen of met coatings die fungeren als zonnecellen. Een nieuwe generatie bouwmaterialen integreert verschillende functies op moleculair niveau. Zo wordt er op dit moment gewerkt aan `carbon composiet', een lichtgewicht materiaal dat onbreekbaar is en sterker dan staal. Toepassing van die nieuwe materialen roept natuurlijk meteen weer nieuwe vragen op. Bijvoorbeeld, hoe moet je in de toekomst gaan slopen om alle materialen te kunnen hergebruiken of recyclen?

Als ontwerper realiseer ik me ook dat gevels voor een belangrijk deel de aantrekkelijkheid uitmaken van onze steden. Dat besefte ik des te meer toen Archipelontwerpers een tiental jaren geleden de opdracht kreeg voor het maken van een plan voor de transitie van een verloederd stukje Haagse binnenstad. Het ging om een achttal oude panden in verschillende bouwstijlen, van Jugendstil tot nog veel oudere bebouwing. De rooilijn van die pandjes volgde de loop van een kronkelend - oorspronkelijk Middeleeuws - straatje. Alleen was de vloeiende lijn van de oude straatwand doorbroken door een rechthoekig hoekpand van later datum. Ons ontwerp omvatte onder andere de restauratie van zeven oude gevels en de nieuwbouw van een gebogen hoekpand dat werd opgeluisterd met een voile van goudkleurig, half-doorzichtig weefsel van brons.
Gerard Stevers - helaas onlangs overleden - was de eigenaar-opdrachtgever en vond het prachtig . Hij wist ook zeker dat door onze aanpak al zijn panden in de buurt in waarde zouden stijgen. Na veel gesteggel met de welstandscommissie is ons ontwerp uiteindelijk door de gemeenteraad goedgekeurd. De vloeiende lijn van de oorspronkelijke straatwand en de bronzen siergevel vielen goed in de smaak bij de Hagenaars. Het nieuwe hoekpand met de historische rondingen kreeg al gauw de naam `De Baljurk'. Stevers kreeg gelijk, het werd een begin van de opknapbeurt van de hele wijk."